İzolatörler, Şebekelerde hatları veya baraları tespit edildikleri yerden yalıtmak ve taşımak için kullanılırlar. Porselen, cam, epoksi reçine, silikon gibi malzemelerden imal edilirler.
İçindekiler →
Porselen İzolatörler
Isıl ve mekaniki dayanımlarının yüksek olmasından dolayı çok eskiden beri kullanılan izolatörlerdir. Sert porselenden yapılan izolatörlerin yapı maddeleri % 50 kaolin, % 25 feldspat ve %25 kuvarstır. İzolatörün dielektrik dayanımını artırmak için ince bir sır (porselen) tabakasıyla kaplanarak yüzeyinin pürüzsüz (deliksiz) olması sağlanır. Yüzeyin pürüzsüz olması, kirlenen izolatörlerin yağmur sularıyla kolayca temizlenmesine yardımcı olur. Porselenin dielektrik dayanımı 60-70 kV/cm’dir ve cama göre daha azdır.
Cam İzolatörler
Yapım malzemesi kalsiyum silikat ile sodyum silikat ergitilerek karışım hâline gelirse adi cam elde edilir. Adi cama başka maddeler de katılarak izolatörlerde kullanılan dayanıklı cam elde edilir. Dielektrik dayanımları 140 kV/cm‘dir ve porselene göre daha fazladır. Maliyetleri ucuzdur. Saydam olduklarından kırık ve çatlakları kolayca görülebilir.
Cam izolatörlerin termik genleşmeleri, porselen izolatörlere göre daha küçük olduğundan ortam ısısının değişmelerinde fiziki zarar görme olasılığı azdır. Nem, cam izolatör üzerinde porselene göre daha çabuk yoğunlaşır, bu da cam izolatör üzerinde pisliklerin toplanmasına ve kaçak akımlara neden olur.
Cam ışığı geçiren bir madde olduğundan güneş ışığında daha az ısınır, porselen izolatör daha çok ısınır. Cam izolatörlerin mazisi porselen izolatörler kadar eski olmamakla birlikte, son zamanlarda yapılan enerji nakil hatlarında cam izolatörler de kullanılmaktadır. Çöl, buzullu bölge veya ağır kış olan bölgelerde, sisli-tozlu bölgelerde cam tipi olanları tercih edilir.
Epoksi İzolatörler
Diğer izolatörlere nazaran pahalı olduğu için ülkemizde enerji nakil hatlarında epoksi reçineden yapılan izolatörler henüz kullanılmaya başlanmamıştır. Ancak dâhilî sistemlerde bara ve ayırıcı mesnet izolatörü olarak kullanılmaktadır.
Silikon İzolatörler
Silikon izolatörlerin diğer adıyla kompozit izolatörlerin cam ve porselen izolatörlere karşı birçok üstünlükleri olmakla beraber pahalı olmaları dolayısıyla kullanım alanları azdır.Ancak gelişmiş güvenlik ortamı sağlaması sebebiyle yakın gelecekte daha geniş bir kullanım alanı bulacağı kesindir. Silikon izolatörlerin üstünlüklerini şu şekilde sıralayabiliriz:
- Darbelere karşı dayanıklıdır.
- Hafif olduğundan tesise ek bir yük getirmez.
- Gerilme vb. kuvvetlere karşı dayanımı çok yüksektir.
- Üzerinde yağmur suyu, kar suyu tutunamadığından ark gibi önemli bir elektriksel olumsuzluk olmaz.
- Çatlama ve kırılma riski çok azdır.
- Çok soğuk ve çok sıcak havalarda bile özelliğini kaybetmez.
- Güneşin ultraviyole ışınlarından etkilenmez.
- Kurulumu kolaydır.
AG ve YG Şebekelerde İzolatör Seçimi
İzolatör seçiminde hattın karakteristiği kadar hattın bulunduğu bölgenin (deniz kenrı, demir çelik ve çimento fabrikalarının vb.) kirlilik oranı da dikate alınır. Bu tür bölgelerde gerilim seviyesi işletme geriliminden yüksek izolatörler kullanılabileceği gibi sis tipi izolatörlerde kullanılır.
Tip bakımından;
- Mesnet izolatörler
- Zincir izolatörler
- Geçit izolatörleri olarak ayrılırlar.
Mesnet Tipi İzolatörler
Dahili Tip
Bara montajlarında, ayırıcıların sabit mesnetlerinde kullanılırlar.
Harici Tip
YG’de VHD-35, VKS-35, AG’de N-80, N-95, N-95/2 ayırıcıların sabit ve mesnet izolatörleri harici tip izolatörler sınıfına girerler.Harici tip izolatörler porselen ve cam olarak üretilirler.
VHD Tipi İzolatörlerin Bölümleri
- İletken bağlama yuvası
- İzolatör gövdesi
- İzolasyon seviyesinin artırılması için bir veya birden fazla katmandaki etek veya siper.
- İzolatörlerin travers ve konsollara bağlanmasını sağlayan düz veya vidalı yuva.
Alçak Gerilim Mesnet İzolatörleri ve Demirleri
Rose ve Pansy iletkenlerde N-80 tipi izolatör hem taşıyıcı hemde durdurucu olarak kullanılır.Aster iletkenli tesislerde , N-95 izolatör tipi hem taşıyıcı hemde durdurucu olarak kullanılır. Deniz kenarındaki tuzlu ve nemli bölgeler ile asit, soda, çimento fabrikalarının termik santrallerin olduğu bölgelerde izolasyonu sağlamak için N-95/2 tipi izolatörler kullanılmaktadır.Taşıyıcı mesnet izolatör demiri A-80 durdurucu izolatör demiri B-80 olarak seçilir. Ancak aster iletkenin durdurucusunda B-95 pin tipi izolatör demiri kullanılır.
Yüksek Gerilim Mesnet İzolatörleri ve Demirleri
Kırsal kesim swallow iletkenli enerji nakil hatlarındaki ağaç direklerde, kendinden mesnet demiri olan VKS tipi izolatörler , şehir şebekelerinde ise VHD tipi izolatörler kullanılmaktadır.İzolatörlerin taşıyıcı olarak kullanılması halinde mesnet demiri C tipi (C-35 gibi..),durdurucu mesnet demiri ise B tipi (B-35 gibi..) olarak seçilir.
Zincir Tipi İzolatörler
İzolasyon seviyesi ve izolatör kopma yükü istenilen düzeye çıkarılabilen yalıtım elemanıdır.Kullanılan zincir tipi izolatörlerden taşıyıcı ve durdurucu tertiplerde izolatör kırılmalarında sadece hasar görenler değiştirildiğinden kullanımı daha pratik ve ekonomiktir.Zincir izolatörler Pigeon (3/0),(266,8 MCM) Patrige ve Hawk (477000 MCM) iletkenli E.N.H ‘nda kullanılmaktadır.Enerji nakil hatlarında K-1, K-2, K-3 tipi zincir izolatörler , taşıyıcı ve durdurucu takımları ile birlikte monte edilirler.
4 Elemanlı K-1 Tipi Zincir İzolatörün Elemanları
- Üzengi ( V kilitdi)
- Toplu göz
- 4 Elemanlı (bakla) K-1 izolatör
- Tek gergi klempi (tabanca)
Geçit Tipi İzolatörler
Havai hat giriş ve çıkışlı trafo binaları ve kök binalarında kullanılırlar.
