Hava hattı şeklindeki iletim ve dağıtım hatlarında kullanılan,iletkenleri yerden,birbirlerinden belirli uzaklıklarda havada tutmaya yarayan ve hat boyunca uygun aralıklarla yerleştirilen, yani hattın taşıyıcı ve durdurucu noktalarını teşkil eden şebeke malzemelerine direk denir.
İçindekiler →
Direklerin Yapılarına Göre Sınıflandırılması
Ağaç Direkler
Şartnamelere ve taşıyacakları yüklere göre çapları 12 cm den aşağı olmayan muhtelif uzunluklarda ve muhtelif kalınlıklardaki sarı çam, fıstık çamı, köknar, ve ladin ağaçlarından imal edilirler.Bu şekilde yapılan ağaç direkler açık havalarda muhtelif doğa şartlarında bulunacakları için kısa zamanda çürüyebilirler.Bu çürümenin önüne geçmek ve direklerin ömrünü uzatmak için ağaç direkler emprenye edilirler.Ağaç direkler çaplarına göre hafif, orta ve ağır olmak üzere üç çeşittirler.
Ağaç direkler hafif oldukları için her türlü arazide rahat şekilde monte edilebilirler.Dağıtım şebekelerinde 35kV’a kadar olan gerilimlerde ağaç direkler kullanılabilir.
Ağaç direkler beton direklere göre ;
- Ucuzdur
- Hafiftir
- Taşıması ve montajı kolaydır
- Esnektir
- Temel değiştirilerek tekrar kullanılır
- Boyama masrafı yoktur
- Yalıtım seviyesi daha yüksektir
Ağaç direklerin;
- 9 m ‘lik olanları, AG şebekelerinde kullanılır.
- 10 m’lik olanları, AG şebekesi yol atlamalarında kullanılır.
- 11 m’lik olanları, Kırsal kesim şebekelerinde müşterek direkli hatlarda kullanılır.
- 12 m’lik olanları, AWG-3 (Swallow) iletkenli olarak kırsal alan ENH’da kullanılır.
Her türlü gerilim kademesinde kullanılabilen, demir çelikten yapılmış direklerdir.Demir direkler boyalı kaynaklı (orta ve alçak gerilimde kullanılan A ve kafes direklerde) ve galvanizli cıvatalı (Yüksek gerilim ve kimyasal etkilere maruz kalınan yerlerde kullanılır.) olarak üretilir. Yapılarında I, U, L şeklinde profiller kullanılır.Demir Direkler
Demir direklerin temellerine kesinlikle, taş, kum ve toprak doldurulmamalı, sadece beton kullanılmalıdır. Demir direkler ağaç direklere nazaran daha uzun ömürlü ve beton direklere göre de daha hafiftir. Demir direkler iletkenlerin her türlü tertip şekline uygulanabilir. Herhangi bir sebeple meydana gelebilecek direk arızalarının tamir edilmesi de kolaydır. Ancak beton direklere göre bakım ve işletme masrafları daha fazladır. Demir direklerde canlıların çıkmasını önlemek için korkuluklar bulunur.Demir direk temelleri, en küçük yüksekliğe göre en az derinlik 150 cm olmaktadır.
Boru Direkler
Daha çok özel tip aydınlatmalarda ve düşük gerilimli sokak, cadde, liman, marina, site ve bahçe aydınlatmalarında kullanılan direklerdir. Özel olarak projektör aydınlatma direği olarak da kullanılmaktadır. Yükseklikleri 4 ila 8 metre arasındadır. Tekli, ikili, üçlü tipleri vardır.
Boru tipi direkler daha önce hazırlanan cıvatalı kalıplara monte edilir. Ağır olduklarından genellikle vinçlerle yerine monte edilir.
A Tipi ve Kafes Direkler
Alçak gerilim şebekelerinde kullanılan A ve kafes tipi demir direkler, iller bankası tarafından standardize edilmiştir. Bu standardize boyları kısa ve uzun direkler için ayrı ayrıdır.
A tipi olanlar 8I, 10I, 12I, 6,5U, 8U, 10U, 12U veya 8Ik, 10Ik, 12Uk şeklinde sembolize edilir. Sembollerdeki U veya I direk yapımında kullanılan demirin kesitini gösterir.
Boyları 9,10- 9,35- 9,55- 9,70 m 9,90- 10,10- 10,55 m olanları vardır. Ortalama uzunlukları kısa boylar için 9,5 m orta boylar için 10 m olmaktadır.
Putrel (Pilon, Çatal) Direkler
Galvaniz cıvatalı, boyalı ve kaynaklı olarak üretilen bu direkler, çekilen hattın özelliğine göre 3’lü veya 6’lı hatlar olarak yüksek ve çok yüksek gerilimler için kullanılır.Boyları istenilen ebatlarda büyütülüp ayarlanmakta olup standart bir uzunluğu yoktur.
Beton Direkler
Çimento, su ve katkı maddelerinin uygun oranlarda karıştırılmasıyla elde edilen beton ile yüksek dayanımlı çelik tel veya çelik çubukların kullanılmasıyla elde edilir. Beton ve çelik malzemenin gözeneksiz bir şekilde uygunluğunun sağlanması için titreşim (vibrasyon) veya savurma (santrifüj) metodu uygulanır.
Bu yöntemle üretilen direklere betonarme direk denir. Santrifüj direklerin (SBA) içinin boş olmasına karşılık, vibre direklerde (VBA) direk içleri doludur. Vibre beton direklerin kesidi dikdörtgen şeklindedir, santrifüj beton direklerin kesiti daire şeklindedir.
Betonarme direklerin demir direklere göre en büyük avantajı, hava şartlarında ve özellikle sanayi bölgelerindeki zararlı gaz ve buharlardan az etkilenmeleridir. Ayrıca kullanılan demir miktarının aynı işi gören demir direklere oranla az olması (% 60) demir malzemeden tasarruf sağlar.
Direğin tepe kuvvetlerine dayanımı, içinde kullanılan çelik tellere bağlıdır. Doğa şartlarından pek etkilenmeyen beton direkler, dairesel kesitli ve konik şekilde yapılır. Beton direklerde kullanılan, izolatörlerin monte edildiği traversler de betondan veya demirden yapılmaktadır.
Beton direkler tepe kuvvetine göre 250 kg’dan 3500 kg’a kadar yapılabilmektedir. Boyları 8 m’den 26 m’ye, çapları ise 50 cm’ye kadar konik, bu çaptan sonra ise silindirik şekilde yapılmaktadır. Genellikle orta ve alçak gerilimlerde kullanılır. Ayrıca yol aydınlatmalarında da sıkça kullanılmaktadır.
Orta ve alçak gerilimde kullanılan santrifüj beton direkler tepe kuvvetleri (İletkenlerin çekme kuvvetleri ile rüzgâr kuvvetleri aynı yönde varsayılır, bu iki kuvvetin direğin tepesinde oluşturdukları kuvvete, tepe kuvveti denir.) yönünden; 1- 1,5- 3- 5- 7- 9- 13- 17- 19- 23- 27- 33- 35 ve 36 olmak üzere toplam 39 değişik tipte imal edilmektedir. Bu rakamlar hem direk tipini hem de direk tepe kuvvetinin % 1’ini göstermektedir.
Örneğin, 9 tipi direk denilince tepe kuvveti 9×100=900 kg olan direk anlaşılır.
Beton direklerin uzunlukları; 8- 8,5- 9- 9,5- 10- 11,5- 12,5- 13- 15- 16- 17- 19- 21- 23- 25- 26 m olarak üretilir. Alçak gerilim şebekelerinde en çok 9,30 ve 10 metrelik beton direkler kullanılmaktadır.
Kullanım Yerlerine Göre Direk Çeşitleri
Durdurucu Direkler
Enerji nakil hatlarının doğrusal olarak geçtiği yerlerde, iletkenlere gelen gerilme kuvveti durdurucu direklerle temin edilir. Enerji nakil hatlarında, genellikle 7 taşıyıcı direkten sonra 1 durdurucu direk kullanılması uygundur.
Taşıyıcı direklere asılmış ve bunlar tarafından, taşınan hat iletkenlerinin güzergâh boyunca belirli uzaklıklarda sabit ve sağlam noktalara bağlanmış, gerilmiş olmaları gerekir. Tel kopması, direk devrilmesi vb. bozukluk hâlinde arıza iki direk arasında (iki durdurucu veya nihayet-durdurucu) sınırlı kalır.
Hava hattının diğer kısımlarını etkilemez. Taşıma hatlarında güzergâh belirli aralıklarda (yaklaşık 1 km’de bir) olmak üzere, iletkenlerin tespit edilip gerilmesi amacı ile düz hat güzergâhında kullanılan ve iletkenlerin izolatörlere nihayet bağı ile bağlandığı veya gerildiği direklere denir.
Köşede Durdurucu Direkler
Enerji nakil hava hatlarının köşe noktalarında kullanılan ve aynı zamanda durduruculuk görevi yapan direklere denir. Düz doğrultuda giden hattın, büyük sapmalarında kullanılan direklerdir.
Taşıyıcı Direkler
Hava hatlarında durdurucu direkler arasında iletkeni taşımak yani iletkenin ağırlığını tutmak amacıyla kullanılan direklerdir.
Köşede Taşıyıcı Direkler
Doğrusal olarak giden hattın yön değiştirdiği yerlerde (küçük sapmalarda) kullanılan direklerdir.
Nihayet (Son) Direkleri
Enerji nakil hatlarının başlangıç ve sonunda kullanılır. Hattın tek taraflı toplam gerilme kuvvetine dayanabilecek durumda olan direklerdir.
Branşman Direkleri
Hava hatlarında taşıyıcı ve köşede taşıyıcı durumda olan direklerden bir veya iki yönde kol hattı ayrılıyorsa bu durumdaki taşıyıcı ve köşede taşıyıcı direklere branşman direkleri denir.
Tevzi (Dağıtım) Direkleri
Enerji nakil hava hatlarında ikiden fazla nihayet bağı ile bağlı olan hatların tevzi edildiği yani kollara ayrılarak dağıtımının yapıldığı direklere denir. Direkteki hatlardan kesiti en büyük olan hat, ana hat olarak kabul edilir. Bunun dışında kalan diğer hatlar bu ana hattın birer branşmanı (dal) veya kolu durumundadır. Ana hatlarla bu direklere kadar gelen enerji, bu direkten ayrılan branşmanlarla daha küçük kapasiteli enerjiler hâlinde dağıtılır.
Geçit Direkleri
Geçit mesafesi uzun, nehir, boğaz, kanal, kara yolu gibi yerlerden geçişlerde (atlamalarda) kullanılan direklerdir.
